Co to jest planowanie przestrzenne?
Pojęcie planowania przestrzennego
Planowanie przestrzenne to działania zmierzające do racjonalnego zagospodarowania przestrzeni z uwzględnieniem bieżących i przyszłych potrzeb społeczeństwa. Jest to działalność polegająca na optymalnym wykorzystaniu naturalnych i nabytych cech obszarów i racjonalnym rozmieszczeniu w przestrzeni projektowanych funkcji.
Definicja
Planowanie przestrzenne w aspekcie teoretycznym jest nauką o celach i sposobach racjonalnego kształtowania, zagospodarowania i użytkowania przestrzeni, jest złożoną dyscypliną naukową, powiązaną z innymi naukami. Planowanie przestrzenne w aspekcie praktycznym (empirycznym), określa się jako całokształt działalności zmierzającej do racjonalnego zagospodarowania przestrzeni z uwzględnieniem bieżących i przyszłych potrzeb społeczeństwa. Jest to działalność polegająca na optymalnym wykorzystaniu naturalnych i nabytych cech obszarów i racjonalnym rozmieszczeniu w przestrzeni sił wytwórczych, osadnictwa i urządzeń usługowych.
Co uwzględnia się w procesie planowania?
- wymagania ładu przestrzennego, w tym urbanistyki i architektury;
- walory architektoniczne i krajobrazowe;
- wymagania ochrony środowiska, w tym gospodarowania wodami i ochrony gruntów rolnych i leśnych;
- wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej;
- wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia, a także potrzeby osób niepełnosprawnych;
- walory ekonomiczne przestrzeni;
- prawo własności;
- potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa;
- potrzeby interesu publicznego.
Jakie przepisy definiują zasady planowania przestrzennego?
Planowanie przestrzenne według Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
Zakres planowania przestrzennego ustala Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, tj. Dz. U. 2023 poz. 977 z póź. zm. –/ Ustawa określa:
- zasady kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej;
- zakres i sposoby postępowania w sprawach przeznaczania terenów na określone cele oraz ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy – przyjmując ład przestrzenny i zrównoważony rozwój za podstawę tych działań.
Po co to?
Ponieważ każdy ma prawo, w granicach określonych przepisami, do zagospodarowania terenu którego jest właścicielem, jeżeli nie narusza to chronionego prawem interesu publicznego oraz osób trzecich. Dlatego również, że każdy ma prawo do ochrony własnego interesu prawnego przy zagospodarowaniu terenów należących do innych osób lub jednostek organizacyjnych. (art.6 ust.1)
W związku z tym główny sens planowania to:
- ochrona dobra publicznego
- porządkowanie – zachowanie ładu przestrzennego
- łagodzenie konfliktów
- rozwiązywanie problemów
ale również: - kierowanie zdarzeniami
- koordynacja i regulacja/sterowanie
- osiąganie określonych celów
Cele planowania przestrzennego
Rodzaje celów
- Ekonomiczne (gospodarcze) – jako maksymalizacja dochodu narodowego
- Społeczne (socjalne) – wyrównanie poziomu życia ludności
- Ekologiczne – zachowanie i utrzymanie równowagi środowiska ekologicznego
Ekologiczne planowanie kładzie akcent na:
- jakość życia
- racjonalność użytkowania terenu
- wartość przestrzeni urbanistycznej
- wartość nieruchomości
- aktywności gospodarcze
- konkurencyjność przestrzeni urbanistycznej
- równoważenie/harmonizowanie rozwoju
Art. 3. Ustawy „Kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej na terenie gminy, w tym uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, z wyjątkiem morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej oraz terenów zamkniętych, należy do zadań własnych gminy.”
System aktów planowania przestrzennego w Polsce
Planowanie przestrzenne ma charakter wielostopniowy.
Planowanie przestrzenne na szczeblu krajowym:
Planowanie przestrzenne na szczeblu województwa:
Planowanie przestrzenne na szczeblu gminy:
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
- Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego
Podstawowymi zasadami w planowaniu przestrzennym na szczeblu gminy są występujące zależności i różnice między tymi dokumentami planistycznymi:
- Studium obejmuje swoimi granicami całe miasto, czyli każda działka jest objęta Studium. Od 1 stycznia 2026r. dokument ten zostanie zastąpiony przez Plan Ogólny
- Plan miejscowy sporządza się dla danego obszaru w związku z tym całe miasto nie ma pokrycia planami miejscowymi – to obrazuje ta mapa.
- Studium nie jest aktem prawa miejscowego, a plan miejscowy tak. Plan Ogólny opracowany na podstawie nowelizacji ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym będzie aktem prawa miejscowego
- Ustalenia planu miejscowego nie mogą naruszać ustaleń Studium, nie odwrotnie.
- Studium jest dokumentem nadrzędnym i wyznacza kierunki zagospodarowania terenu. Od 1 stycznia 2026r. dokument ten zostanie zastąpiony przez Plan Ogólny, który będzie ściśle powiązany ze Strategią Rozwoju gminy.
- Plan miejscowy jest bardziej szczegółowy niż Studium i ustala przeznaczenie terenu oraz określa sposób jego zagospodarowania i zabudowy.
- Studium jak i plan miejscowy jako kompletne dokumenty składają się z tekstu i rysunku. Studium posiada dwa rysunki jeden to mapa kierunków – czyli planów na przyszłość, a druga to mapa uwarunkowań – czyli stanu istniejącego w momencie sporządzania opracowania.
Ciekawostka
Wpływ planowania
na relacje międzyludzkie
Donald Appleyard w swojej książce Livable Streets przedstawił pogłębione porównanie trzech podobnych ulic w San Francisco, które różniły się przede wszystkim natężeniem ruchu. Pierwszą, przez którą przejeżdżało dziennie około 2000 aut, Applyeard nazwał ulicą Spokojną. Ulicą Przeciętną przejeżdżało dziennie 8000 samochodów, a ulicą Ruchliwą 16000.
Appleyard ustalił, że mieszkańcy ulicy Spokojnej mówią, że panują tam bliskie więzy sąsiedzkie, a „ terytorium” mieszkańców – teren, który uważali za swój własny – roztaczało się na całą szerokość drogi. Ludzie przystawali na chodniku albo przed drzwiami domów na pogawędkę, w pobliżu bawiły się dzieci. Z kolei na ulicy Ruchliwej nie istniało poczucie więzi, a mieszkańcy postrzegali ją przede wszystkim jako drogę tranzytową między swoim domem i innym punktem. Według badań Appleyarda mieszkańcy ulicy Spokojnej mieli 3 razy więcej bliższych znajomych i 2 razy więcej dalszych znajomych wśród sąsiadów niż mieszkańcy ulicy Ruchliwej. Im większe było natężenie ruchu, tym bardziej w oczach mieszkańców malało ich „terytorium”. Istnieją późniejsze prace, które potwierdziły wnioski Appleyarda. Przedmiotem przeprowadzonego w 2008 r. w Bristolu badania też były trzy ulice, ale różnice w natężeniu ruchu były jeszcze większe: od 14000 do 21000 samochodów dziennie. Mieszkańcy najspokojniejszej z analizowanych ulic deklarowali, że stanowią wspólnotę, mieli też 2 razy więcej dalszych znajomych i 5 razy więcej bliższych znajomych niż ci, których domy stały przy najbardziej uczęszczanej ulicy.
Przydatne linki